Οι τηλεπικοινωνίες των αρχαίων Ελλήνων

Οι τηλεπικοινωνίες (όπως είναι ιστορικά σαφές) καθόρισαν και καθορίζουν όχι μόνο την έκβαση ενός πολέμου αλλά και την τύχη ενός ολόκληρου πολιτισμού. 

Για παράδειγμα η εξάπλωση των ελληνικών πόλεων-κρατών σε όλη τη Μεσόγειο αλλά και η περίφημη εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου δεν θα είχαν ολοκληρωθεί με επιτυχία χωρίς ένα σπουδαίο δίκτυο τηλεπικοινωνιών. 

Η χρήση της απλής πυρσείας (τρόπου μετάδοσης μηνύματος με φωτιά) και η δημιουργία δικτύου φρυκτωριών (σταθμών αναμετάδοσης του μηνύματος) από την πρωιμότατη εποχή του Τρωικού Πολέμου (12ος αιώνας π.Χ.) αποτελεί έναν εκπληκτικό και πρακτικότατο τρόπο μετάδοσης ενός καθορισμένου μηνύματος από τα όρια μέχρι το κέντρο του μυκηναϊκού κόσμου. 

Η ανάγκη για ταχεία μετάδοση πολλαπλών και διαφορετικών μηνυμάτων οδήγησε τους Έλληνες στην εκπληκτική ιδέα της σύλληψης του «υδραυλικού τηλέγραφου» (4ος αιώνας π.Χ.) , μιας εκπληκτικής υδραυλικής συσκευής που απαιτούσε τη χρήση ενός μόνο πυρσού για τη μετάδοση προσυμφωνημένων μηνυμάτων. 

Η ανάγκη της ασφαλούς μετάδοσης οποιουδήποτε μηνύματος οδήγησε στην ευφυέστατη επινόηση της κωδικοποιημένης πυρσείας (μεταβίβαση του μηνύματος γράμμα-γράμμα, 3ος αιώνας π.Χ.) με συνδυαστικό σύστημα πυρσών και αναπόφευκτη όμως αύξηση του αριθμού των φρυκτωριών λόγω της αδυναμίας διάκρισης των πολλαπλών, διαφορετικών πυρσών σε μεγάλη απόσταση. 

Η επινόηση και η χρήση τόσο εξελιγμένων συστημάτων, προδρομικών της σύγχρονης τεχνολογίας (και μοναδικών στο είδος τους προτάσεων παγκοσμίως μέχρι τον 16ο μ. Χ. αιώνα) καθιστούν τους Έλληνες θαυμαστούς πρωτοπόρους και στο χώρο των τηλεπικοινωνιών.

Πυρσεία και φρυκτωρίες

Ιδιοφυής μέθοδος οπτικής μετάδοσης μηνυμάτων (γράμμα - γράμμα) μεταξύ υψωμάτων που απείχαν αρκετά χιλιόμετρα με συνδυαστικό σύστημα πυρσών που επινόησαν οι Κλεόξενος και Δημόκλειτος τον 3ο π.Χ. αιώνα. Το σύστημα μπορεί να χαρακτηριστεί ψηφιακό (πενταδικό των δύο bits), προδρομικό της σημερινής τεχνολογίας και μοναδική στο είδος του καταγεγραμμένη πρόταση παγκοσμίως μέχρι τον 16ο μ. Χ. αιώνα. Με απλοϊκή χρήση «πυρσείας» (προσυμφωνημένου μηνύματος) και δικτύου φρυκτωριών που επινόησε ο Παλαμήδης έγινε γνωστή, από το βοηθό του Σίνωνα, σε μια νύκτα η άλωση της Τροίας στις Μυκήνες (Αισχύλος, «Αγαμέμνων»).

Σε κατάλληλα επιλεγμένα υψώματα κτίζονταν οι «φρυκτωρίες». Κάθε φρυκτωρία περιλάμβανε «δύο τοίχους με ύψος αναστήματος ανδρός» και τη δυνατότητα ανάρτησης πέντε πυρσών στον καθένα. Μεταξύ των τοίχων υπήρχε ειδική «διόπτρα» (σκοπευτική διάταξη δύο αυλίσκων) για τη διάκριση από το «φρυκτωρό» των δεξιών ή αριστερών πυρσών της απέναντι φρυκτωρίας. 

Επίσης οι φρυκτωροί διέθεταν από πέντε πινακίδες με αναγραμμένα τα γράμματα του αλφαβήτου χωρισμένα σε πεντάδες. Οι αριστεροί πυρσοί από το μέρος του «πομπού» φρυκτωρού αναφέρονταν στον αριθμό της πινακίδας, ενώ οι δεξιοί στη σειρά του γράμματος της συγκεκριμένης πινακίδας. Η έναρξη της διαδικασίας αποστολής γινόταν με την ανάρτηση δύο πυρσών από τον «πομπό», την επιβεβαίωση με την ανάρτηση δύο πυρσών από το «δέκτη» και το κατέβασμα των πυρσών και από τους δύο.

Για παράδειγμα, όταν υψώνονταν δύο πυρσοί στον αριστερό τοίχο και τέσσερεις στο δεξιό, γινόταν εκπομπή του γράμματος «Ι».

Ο «υδραυλικός τηλέγραφος» του Αινεία

Ευφυέστατη μέθοδος αποστολής προσυμφωνημένων μηνυμάτων, που περιέγραψε ο Αινείας ο Τακτικός τον 4ο π.Χ. αιώνα (στο απολεσθέν τμήμα του έργου του «Πολιορκητικά») και διέσωσε ο Πολύβιος. Χρησιμοποιήθηκε κυρίως για την ταχεία μεταφορά μηνυμάτων στην αχανή αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Σε κατάλληλα επιλεγμένα υψώματα αγγελιοφόροι χρησιμοποιούν ισομεγέθη πήλινα ή μεταλλικά δοχεία με νερό (ύψους έως 3 πήχεων και πλάτους έως 1 πήχεως), όπου επιπλέουν πλωτήρες από φελλό λίγο στενότεροι των στομίων, στη μέση των οποίων είναι στερεωμένοι ράβδοι διαιρεμένοι σε ίσα μέρη (των τριών δακτύλων) με αναγραμμένα προσυμφωνημένα μηνύματα στο καθένα π.χ. «Ήρθαν ιππείς στη χώρα». 

Ο χειριστής «πομπός» ανεβάζοντας έναν αναμμένο πυρσό δίνει σήμα στο χειριστή «δέκτη» για την αποστολή μηνύματος, περιμένει την ανύψωση πυρσού και από το «δέκτη» για επιβεβαίωση και κατεβάζοντας τον πυρσό, ταυτόχρονα και οι δύο απελευθερώνουν τους δύο ισομεγέθεις αυλίσκους εκκένωσης των συσκευών τους. Όταν φανεί στη συσκευή του «πομπού» το επιθυμητό μήνυμα, ο χειριστής «πομπός» ανεβάζοντας τον πυρσό, δίνει σήμα στο «δέκτη» και ταυτόχρονα και οι δύο σταματούν την εκροή. Λόγω ομοιότητας των συσκευών, των στομίων εκροής και της ίδιας στάθμης του ύδατος, το επιθυμητό προσυμφωνημένο μήνυμα εμφανίζεται και στη συσκευή του «δέκτη».

«Ακουστικός τηλέγραφος»

Αποτελούνταν από μια γιγάντια κυκλικά αναδιπλωμένη σάλπιγγα που είχε τη μορφή ηχητικού κέρατος και ήταν αναρτημένη από ένα τρίποδο ύψους τεσσάρων μέτρων για την ευχερή περιστροφή της και μετάδοση του σήματος προς κάθε κατεύθυνση. Χρησιμοποιήθηκε από το στρατό του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην περίφημη εκστρατεία του και είχε εμβέλεια δράσης έως τέσσερα χιλιόμετρα. Πιθανότατα λειτουργούσε και αντίστροφα ως εντοπιστής ήχων οπότε πρόκειται και για το πρώτο ακουστικό ραντάρ της ιστορίας.

Κρυπτεία σκυτάλη (Λακωνική)

Λεπτή ταινία (3 mm) κατεργασμένου δέρματος τυλιγμένη σε κυλινδρικό ξύλο όπου ο αποστολέας έγραφε το μήνυμα και ο δέκτης το διάβαζε ξανατυλίγοντάς την σε ξύλο ίσης διατομής. Χρησιμοποιήθηκε από τον 7ο π. Χ. αιώνα για την ανταλλαγή μηνυμάτων μεταξύ των εφόρων, του βασιλιά και του αρχιστράτηγου των Λακεδαιμονίων. Στη συγκεκριμένη σκυτάλη αναπαρίσταται το απελπισμένο μήνυμα που έστειλαν μετά την ήττα της ναυμαχίας των Αργινουσών οι Λάκωνες στη Σπάρτη: «Έρρει τα κάλα, Μίνδαρος απεσσούα, πεινώντι τώνδρες, απορείομες τι χρη δραν» δηλ. «Χάθηκαν τα πλοία, ο Μίνδαρος σκοτώθηκε, οι άνδρες πεινάνε, απορούμε τι πρέπει να κάνουμε».

Κρυπτογραφικός δίσκος του Αινεία

Δίσκος με 24 περιφερειακές οπές (αντίστοιχες των γραμμάτων του αλφαβήτου), μία κεντρική και μία επιπλέον που ορίζει το γράμμα Α. Ο αποστολέας κατέγραφε το μήνυμα περνώντας λεπτό νήμα από τις οπές των αντίστοιχων γραμμάτων και ο δέκτης το διάβαζε ξετυλίγοντας το νήμα και καταγράφοντας τα γράμματα από δεξιά προς τα αριστερά.

Δίπτυχα κερωμένα πινακίδια

Ξύλινες πινακίδες με ελαφρώς σκαμμένη την εσωτερική τους επιφάνεια και καλυμμένη με μελανό κερί. Με ειδική γραφίδα (μυτερή από τη μία πλευρά για το γράψιμο και πεπλατυσμένη από την άλλη για το σβήσιμο), σκαλιζόταν το μήνυμα στην κέρινη επιφάνεια κανονικά ή κρυπτογραφικά (π.χ. με τη χρήση στιγμών αντί φωνηέντων, με αντικατοπτρική γραφή) ή σπάνια κάτω από αυτήν σε εξαιρετικές περιπτώσεις (π.χ. το μήνυμα του εξόριστου Δημάρατου από την περσική αυλή: «Ξέρξης στρατεύει Ελλάδι»

ΠΗΓΗ: Μουσείο Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας  Κώστα Κοτσανά